با عرض سلام مجدد خدمت تمامی دوستان گرامی .
امروز می خواهیم نگاه کوتاهی داشته باشیم به از دست رفته های تاریخ اصفهان . ابنیه معروف و مهم تاریخی-فرهنگی که اگر بودند به قول بعضی "
:
مسعود میرزا ظل السلطان
پسر ارشد ناصرالدین شاه قاجار که چون مادرش از طایفه قاجار نبود
خدا رحم کرد و به ولیعهدی و سلطنت ایران نرسید!
منفورترین حاکم تاریخ اصفهان که بسیاری از کاخ ها و باغ های شهر با فرمان او تخریب شد
***
کوشک یا تالار آینه خانه از دوره صفویه بین پل جوبی و پل خواجو
تخریب شده به دستور ظل السلطان
(حدود تقریبی این عمارت هم اکنون مجموعه هلال احمر اصفهان است)
:
.
طرحی از عمارت آینه خانه و پل خواجو در زمان محمد شاه قاجار
ترسیم شده توسط پاسکال کوست فرانسوی
:
***
کاخ هفت دست از دوره صفویه در مجاورت پل جوبی
تخریب شده به دستور ظل السلطان
(حدود تقریبی این عمارت هم اکنون از خیابان آب 250 است تا شیخ صدوق شمالی)
:
.
عمارت آینه خانه ، کاخ هفت دست و پل جوبی در یک قاب
:
***
عمارت نمکدان ؛ از دوره صفویه ، کوشک نشین باغ سعادت آباد
تخریب شده به دستور ظل السلطان
(حدود تقریبی این عمارت در جنوب خیابان میرفندرسکی محله کاخ سعادت آباد)
:
***
طرحی احتمالی از
باغ و کاخ هزار جریب از دوره صفویه
تخریب شده به دستور ظل السلطان
(این باغ در امتداد محور چهارباغ اصفهان تا دامنه کوه صفه و هزار جریب وسعت داشته است)
:
.
طرح احتمالی دیگری از باغ هزار جریب
(برخی افراد ادعا می کنند در جریان احداث تونل مترو اصفهان بقایای این مجموعه کشف و
توسط شهرداری تخریب شده ، اما شهرداری و میراث فرهنگی اصفهان این مسئله را
تکذیب کرده اند)
:
***
طرحی از
کاخ فرح آباد از دوره صفویه ، در زمان محمد شاه قاجار اثر اوژن فلاندن فرانسوی
این کاخ در زمان قاجار مخروبه و نیمه ویران بود و با دستور ظل السطان کاملاً نابود شد
(حدود تقریبی این کاخ در حوالی خیابان ارتش امروزی)
:
***
بخش های وسیعی از
مجموعه تخت فولاد در 150 سال اخیر
به دلایل مختلف تخریب شده که بخشی از ابنیه های تخریب شده را در این دو طرح مشاهده می کنید .
طرح اول از اوژن فلاندن فرانسوی در زمان محمد شاه قاجار
:
.
طرح دوم از پاسکال کوست فرانسوی باز در زمان محمد شاه قاجار
:
***
طرحی از
مسجد بابا سوخته از دوره ایلخانی در زمان محمد شاه قاجار اثر اوژن فلاندن فرانسوی
تخریب این مسجد در اواخر قرن سیزدهم هجری رخ داده اما دلیل آن مشخص نیست
هرچند ممکن است به دستور ظل السطان باشد زیرا باغ باغوشخانه در مجاورت آن با دستور او تخریب شد)
(امروز از این مسجد فقط منار باغوشخانه در مجاورت میدان قدس (طوقچی) باقی مانده است)
:
***
حمام
خسرو آقا از دوره صفویه
که بعد از انقلاب در چند مرحله توسط افراد ناشناس تخریب شد
(امروز خیابان حکیم از محل آن می گذرد)
:
***
طرحی از
مناره مجاور آرامگاه الراشد خلیفه عباسی در محله شهرستان ، اثر اوژن فلاندن فرانسوی در زمان محمد شاه قاجار
درباره این مناره ، این که چه زمانی ساخته شده و کی تخریب شده اطلاعات کمی در دست می باشد
(محل تقریبی در شمال پل تاریخی شهرستان)
:
.
تصویری از همان مناره کمی پیش از تخریب
که نشان می دهد با گذشت زمان آسیب زیادی به آن وارد شده است :
:
***
عمارت کوشک نشین باغ زرشک از دوره صفویه
تخریب شده به دستور ظل السلطان
(امروزه از باغ زرشک در مجاورت خیابان چهارباغ بالا فقط یک سردر و یک عمارت زیبا ساخته شده
در دوره پهلوی اول باقی مانده که در اختیار شورای شهر اصفهان است)
:
***
عمارت شیر خانه احتمالاً از دوره صفویه
تخریب شده به دستور ظل السلطان
(متاسفانه فقط نام و عکس این اثر در فهرست جنایات فرهنگی ظل السلطان وجود دارد و هیچ توضیح
دیگری درباره آن در اینترنت موجود نیست)
:
***
نقاره خانه سردر بازار قیصریه از دوره صفویه
زمان و علت دقیق تخریب این نقاره خانه نامشخص است اما احتمالاً در اواخر دوره قاجار اتفاق افتاده
:
***
کاخ جهان نما از دوره صفویه
تخریب شده با دستور ظل السلطان
:
.
چند سال قبل بخشی از پی کاخ جهان نما در ضلع جنوبی میدان امام حسین (ع) - دروازه دولت - کشف گردید
و شهرداری و میراث فرهنگی دنبال راهی برای دوباره سازی و احیای این کاخ هستند
:
***
طرحی از
مناره ته برنجی در مجاورت مقبره صاحب بن عباد از دوره تیموری یا صفویه که نقاش آن نامشخص است
و زمان تخریب آن هم نامشخص است
(حوالی میدان قدس (طوقچی) امروزی)
:
***
طرحی از
مناره خواجه علم (یا بابا علم) از دوره تیموری اثر اوژن فلاندن
تخریب شده در زمان پهلوی اول به علت رسیدگی نامناسب و بارندگی شدید
(حدود تقریبی این منار در خیابان هاتف امروزی)
:
***
طرح احتمالی
کله منار یا منار استخوانی از دوره تیموری یا صفویه ترسیم شده در سفرنامه شاردن فرانسوی
(مکان و زمان تخریب این منار نامشخص است اما به علت اشاره سیاحان اروپایی
دوره صفویه به آن ، وجود تاریخی اش اثبات شده . برخی می گویند این منار
یادبود قتل عام مردم اصفهان به دست تیمور لنگ بوده اما قول قویتر این است
که از استخوان ها و شاخ های حیوانات شکار شده توسط درباریان برای ساخت این
منار استفاده شده است)
:
***
عکس منصوب به
قلعه تبرک یا قلعه طبره از دوره آل بویه
(این قلعه در مرکز شهر اصفهان در منابع تاریخی به عنوان دژی مستحکم و نفوذ ناپذیر اشاره شده
که تا پایان دوره صفویه محل نگهداری خزانه حکومتی بوده اما بعد متروک و مخروبه شده
و اراضی آن بتدریج توسط مردم تصرف و خانه سازی انجام شده است)
:
.
عکس دیگری منصوب به قلعه تبرک در برخی سایت ها که
به احتمال زیاد اشتباه است زیرا اولاً سبک معماری سازه این عکس سبک یمنی
است و مشابه آن در ایران وجود ندارد ، دوماً در هیچ یک از منابع تاریخی به
وجود صخره و سازه ایی با این ارتفاع در مرکز شهر اصفهان اشاره
نشده است
:
***
عمارت کوشک نشین
باغ گلدسته مربوط به دوره صفویه
تخریب شده به دستور ظل السلطان که دست خط مبارکشان هم در زیر این عکس قابل مشاهده است!
(حدود تقریبی در خیابان باغ گلدسته در مرکز شهر)
:
***
سقاخانه میدان نقش جهان
که زمان ساخت و تخریب آن نامشخص است و فقط با اسم و عکس
به آن اشاره شده
:
***
و بسیاری بناها و کاخ ها و باغ های کم نظیر و بی نظیر دیگر که اغلب به دستور ظل السلطان تخریب شده اند و امروزه جز نامی از آنها نمانده و نه طرحی و نه عکسی از آنها در دسترس نیست (یا اگر هست در اینترنت نیست!) :
عمارت و باغ نقش جهان - عمارت صدری - باغ بهشت برین - باغ بهشت آیین - باغ انگورستان - باغ بادامستان - باغ نارنجستان - باغ تخت - باغ آلبالو - باغ طاووس - باغ فتح آباد - باغ چرخاب - باغ محمود - باغ صفی میرزا - باغ قوشخانه - باغ نظر - تخت سلیمان - میل شاطر دوانی - برج گبرها - مدرسه خواجه نظام الملک - کاخ خورشید - کاخ سرپوشیده - کاخ خسرو خانی - کاخ کشکول - عمارت کلاه فرنگی - کاروانسرای تحدید (این یکی برای ساخت مجتمع عظیم و پر حاشیه ارگ جهان نما در مرکز شهر بعد از انقلاب تخریب شد) و ...
***
اما دو نکته :
اولاً شاید از خودتان بپرسید چرا ظل السلطان در طول 34 سال حکومت بر اصفهان همه کاخ ها و تالارهای شهر را تخریب نکرد و برخی را سالم گذاشت؟
- در جواب این سئوال باید گفت که برخی از کاخ ها و عمارت ها برای این جان سالم به در برده اند که محل اسکان و حکمرانی خودش و اقوامش بودند! مثلاً ظل السلطان در بیشتر زمان حکومت بر اصفهان در عمارت رکیب خانه در مجاورت کاخ چهل ستون سکونت داشت که امروزه تبدیل به موزه هنرهای معاصر شده است . کاخی مثل چهل ستون هم شهرت جهانی داشت و گردشگران خارجی زیادی در همان زمان برای بازدید آن به اصفهان می آمدند و ظل السلطان آنقدر عقل داشت که دست به تخریب آن نزند و اغلب هم در همان کاخ حکومت داری می کرد . اما برخی کاخ ها مثل عالی قاپو و تالار اشرف از شر ظل السطان در امان نماندند و بسیاری از نقاشی ها و گچ بری ها و کاشی کاری های نفیس صفوی آنها با دستور وی تخریب و با آثار بی کیفیت و کم کیفیت جایگزین شد . ظل السطان در جواب منتقدانش می گفت دلیل این تغییرات (تخریبات!) نوسازی و بهسازی شهر است اما افراد زیادی شهادت داده اند وی در مجالس خصوصی از تنفر فراوانش از سلسله صفوی بارها و بارها سخن رانده است .
دوماً مگر اصفهان شهری بزرگ و آباد نبوده پس چرا در اغلب عکس ها و نقاشی های بالا بناها و کاخ ها فرسوده و رها شده به نظر می رسند؟
- اصفهان در دوره صفویه اگر نگوییم بزرگترین ، به یکی از بزرگترین و آبادترین شهرهای جهان تبدیل شده بود . اما در طول چند سال محاصره و اشغال شهر توسط افغان ها چنان آسیب دید که بسیاری از مردم آن و حتی ارامنه جلفا به نقاط دیگر کوچ کردند و ظرف مدت کوتاهی اصفهان تبدیل به یک شهر نیمه ویران و کم جمعیت شد ، در طول دو دوره جنگ های جانشینی نادر و کریم خان هم اصفهان چندین بار مورد حمله مدعیان تاج و تخت قرار گرفت و بیشتر آسیب دید . در واقع بسیاری از گردشگرانی که در زمان قاجار از اصفهان بازدید می کردند از اینکه شهر رویاهایشان با آنچه در سفرنامه های گردشگران زمان صفویه خوانده بوده اند فاصله گرفته ناراحت و افسرده می شدند . این وضعیت تا حوالی انقلاب مشروطه ادامه یافت تا اینکه در این زمان با همت برخی تجار خوشنام شهر صنایع و کارخانه هایی از اروپا وارد و اصفهان بتدریج تبدیل به قطب صنعت ایران شد و با مهاجرت مردم سایر شهرها برای کار در این کارخانه ها ، اصفهان دوباره در مسیر توسعه و رشد (هرچند بی رویه) قرار گرفت .