اولين پيمانهاي خريد تسليحات از امريكا

[Mr.Amirhessam]

اشاعه كمونيسم در اروپا و آسيا به دنبال پيروزي اتحاد جماهير شوروي در جنگ دوم جهاني، يكي از مظاهر اختلاف ميان آن كشور با امريكا و متحدين غربيش بود. اين پديده يعني ترويج عقايد چپ‌گرايانه برخوردار از حمايت مسكو در صحنه بين‌المللي، از جمله دلايل بروز جنگ سرد ميان شرق و غرب بود. پس از آن بسياري از سرمايه‌گذاريهاي نظامي و اطلاعاتي آمريكا در كشورهاي آسيائي و اروپائي در سالهاي پس از جنگ دوم جهاني، به بهانه مقابله با كمونيسم توجيه شد. اعلام طرح مارشال1 ـ‌خرداد 1326 ـ اعلام دكترين ترومن2 ـ دي 1327 ـ و يا اعلام انعقاد پيمان آتلانتيك شمالي3 ـ فروردين 1328ـ مظاهر مختلف اقدامات سياسي و نظامي و اقتصادي غرب در برابر شوروي در اروپا و آسيا بود. حمايتهاي نظامي امريكا از كشورهاي آسيائي و اروپائي نيز گامي در همين راستا محسوب مي‌شد.
روز 30 خرداد 1326 ـ دو هفته پس از اعلام طرح مارشال از جانب امريكا ـ موافقتنامه‌اي درباره خريد جنگ‌افزارهاي نظامي معادل 10 ميليون دلار بين ايران و امريكا به امضا رسيد. اين قرارداد اولين پيمان نظامي عمده ميان ايران و امريكا بعد از پايان جنگ دوم جهاني در زمينه خريد سلاح بود. پيمان در شرايطي به امضا رسيد كه حمايت شوروي از تجزيه‌طلبي در دو استان آذربايجان و كردستان و قدرت گرفتن سريع حزب توده با پشتيباني روسها و نيز امتيازخواهيهاي نفتي آن كشور، موجي از نفرت از روسيه را در محافل سياسي ايران بوجود آورده بود.4 از اين رو در آن زمان انعقاد چنين قرارداد سنگيني ميان امريكا با ايران مخالفتي را در ميان نمايندگان مجلس برنينگيخت. ماده واحده مربوط به اين قرارداد در 27 بهمن 1326 به شرح زير در مجلس به تصويب رسيد:
به منظور تكميل وسايل ارتباطي، حمل و نقل، بهداشت، تجهيزات و تسليحات نيروهاي زميني، هوايي و ژاندارمري ايران، مجلس شوراي ملي به وزارت جنگ اجازه مي‌دهد كه از دولت امريكا كه طبق لايحة دولت پيشنهاد مساعدي در مورد فروش وسايل مزبور نموده است از مبلغي كه از ده ميليون دلار تجاوز نكند وسايل مزبور را خريداري كند و بهاي آن را ظرف مدتي كه از 12 سال بيشتر نباشد از ابتداي سال 1950 به اقساط سالانه و با بهرة 8/3 درصد بپردازد.5
كمتر از 4 ماه پس از امضاي اين قرارداد، پيمان ديگري در مهر 1326 توسط جرج آلن سفير امريكا در تهران و محمود جم وزير جنگ به امضا رسيد. به موجب اين قرارداد مدت خدمت ميسيون نظامي امريكا در ايران تا پايان اسفند 1327 تمديد شد. 6 اين موافقتنامه كه به موجب آن دولت ايران تمام اسرار و اطلاعات فني خود را در اختيار مستشاران امريكا قرار مي‌داد، مشتمل بر 5 فصل و 25 ماده بود. قرارداد بدون اجازه و تصويب مجلس شوراي ملي به اجرا گذارده شد و در سالهاي بعد با تغييرات عبارتي مختصر مرتباً تمديد گرديد و تا سقوط رژيم شاه همچنان به قوت خود باقي ماند.7
در آن زمان منابع خبري امريكا، حجم معامله نظامي آن كشور با ايران را به مراتب بيشتر از آنچه كه مقامات سياسي دو كشور به ‌آن اشاره كرده بودند، اعلام كردند.
به نوشتة روزنامه‌هاي امريكا و اظهارات هنري والاس معاون رياست جمهوري و وزير بازرگاني سابق آن كشور، بهاي واقعي جنگ‌افزارها و وسايل مزبور سر به 70 ميليون دلار مي‌زد. با اين حال دولت امريكا هنوز اين مقدار جنگ‌افزار را براي تقويت ارتش ايران كافي نمي‌دانست. از اين رو با استناد به «اصل 4 ترومن» كه در 30 دي 1327 به تصويب كنگره رسيده بود، تلاش نمود تا كمكهاي بيشتري در اختيار ايران و ساير كشورهائي كه در چهارچوب منافع منطقه‌اي آمريكا بايد تسليح و تقويت مي‌شدند قرار دهد.
ترومن رئيس‌جمهور امريكا در سوم تير 1328 درخواست خود را براي كمك به كشورهاي مشمول «اصل 4» با قيد ميزان آن تسليم كنگره كرد. او 45 ميليون دلار اعتبار درخواست كرد كه با 35 ميليون دلار آن موافقت شد.
در پي درخواست رئيس‌جمهور امريكا، كنگره اين كشور در 14 مهر 1328 قانون «كميته به دفاع مشترك» را تصويب كرد و سپس در نخستين مرحله، مبلغ 27 ميليون دلار كمك نظامي به ايران و كرة جنوبي و فيليپين تخصيص داد و در 30 خرداد 1329 كمك مشترك روابط خارجي سناي امريكا لايحه كمك 5/11 ميليون دلاري آن كشور به ايران را تصويب كرد.8 به موجب يادداشتهايي كه در دوم خرداد 1329 بين سفير ايران در واشنگتن و معاون وزارت خارجة امريكا مبادله شد كمك مزبور به مرحلة اجرا درآمد و در مقابل دولت ايران متعهد شد از جنگ‌افزارهاي مزبور تنها در اجراي هدفهاي ذكر شده در يادداشت استفاده كند و كمك نظامي هيچ كشوري را بدون موافقت ايالات متحده نپذيرد.
در 4 مرداد 1329 كنگره امريكا اصلاحيه‌اي به قانون كمك به دفاع مشترك افزود و ايران را از ردة كرة جنوبي و فيليپين خارج كرد و در رديف تركيه و يونان قرار داد امريكا مجموعاً 131 ميليون دلار براي كمك نظامي به اين سه كشور در نظر گرفته بود. در مقدمة اصلاحية مزبور قيد شده بود كه «ايران پس از جنگ جهاني دوم همان اهميتي را كسب كرده است كه تركيه و يونان دارند.»9
ارسال جنگ‌افزارهاي امريكايي كه از اواخر سال 1328 آغاز شده بود علاوه بر صدها كاميون شامل تعدادي تانك و توپ صحرايي و مسلسل سنگين و جنگ‌افزارهاي ديگر مي‌شد. مستشاران امريكايي طرز استفاده از سلاحهاي مزبور را به پرسنل نظامي ايران مي‌آموختند و ضمناً گروه‌هايي از افسران ايراني به مدت شش ماه براي كارآموزي به امريكا اعزام مي‌شدند. در فاصلة سالهاي 1326ـ 1330 مجموع كمكهاي نظامي امريكا به ايران 175 ميليون دلار بالغ گرديد. نظر امريكاييان اين بود كه ارتش ايران را كه در آن زمان از ده لشكر و 150 هزار سرباز تشكيل مي‌شد به يك ارتش نيم ميليون نفري افزايش دهند تا قابليت شركت در پيمان دفاعي خاورميانه را كه طرح آن را تهيه كرده بودند داشته باشد.

پي‌نوشت‌ها:
1. جورج مارشال وزير خارجه امريكا در كابينه ترومن در خرداد 1326 طرحي براي نفوذ در كشورهاي اروپايي ارايه كرد كه بعدها به عنوان «طرح مارشال» معروف شد. اين طرح متضمن كمكهاي اقتصادي امريكا به كشورهاي اروپايي خسارت ديده از جنگ دوم جهاني بود.امريكا در ازاء اعطاي هر يك از كمكها، امتيازات مورد نظر خودرا كه فلسفه ارايه طرح مارشال بود از دولتهاي اروپايي كسب كرد. طرح مارشال و دكترين ترومن كه به صاله 3 ماه از يكديگر ارائه شد، زمينه‌ساز اتحاد دولتهاي غرب اروپا در زير چتر سياسي و نظامي امريكا بود. مارشال در 24 مهر 1328 درگذشت.
2. براي آشنايي با دكترين ترومن به مقاله‌اي تحت عنوان«ايران و اصل 4 ترومن» در سايت مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي مراجعه شود.
3. پيمان آتلانتيك شمالي ـ ناتوـ در 15 فروردين 1328 / 4 آوريل 1949 با هدف ايجاد يك اتحاديه نظامي در برابر كمونيسم ميان امريكا با متحدان اروپائيش به امضا رسيد.
4. موافقتنامه نفتي ايران و شوروي منعقده در 15 فروردين 1325 ميان قوام نخست‌وزير و سادچيكف سفير شوروي در جلسه 29 مهر 1326 مجلس شوراي ملي رد شد.
5. سياست خارجي ايران در دوران پهلوي، عبدالرضا هوشنگ مهدوي، 1373، ص 148.
6. ايران و قدرتهاي بزرگ در جنگ دوم جهاني، انتشارات پاژنگ، دكتر ايرج ذوقي، ص 345.
7. سياست خارجي ايران، همان، ص 150.
8. روزشمار روابط ايران و امريكا، مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي، بهروز طيراني، ص 63.
9. سياست خارجي ايران، همان، ص 148.
[External Link Removed for Guests]